کانون فرهنگی هنری محبان آل صادق(ع)

مسير كاروان اسراي كربلا+نقشه

توضيحى درباره مسير كاروان اسيران كربلا از كوفه به شام و از شام تا مدينه

كاروان اسيران كربلا را پس از انتقال به كوفه، اندكى نگاه داشتند و سپس به سوى دمشق، پايتخت حكومت اُمويان، فرستادند. مسير حركت اين كاروان، در كتب تاريخ و سيره، معيّن نشده است. از اين رو، پيموده شدن هر كدام از مسيرهاى ميان كوفه و دمشقِ آن روزگار، محتمل است.
برخى خواسته اند با ارائه شواهدى، حركت آنان را از يكى از اين چند راه، قطعى نشان دهند؛ ولى مجموع قرائن، ما را به اطمينان كافى نمى رساند. ما ابتدا راه هاى موجود آن روزگار را بر مى شمريم و سپس، قرائن ارائه شده را بررسى مى كنيم. ذكر اين نكته پيش از ورود به بحث، لازم است كه ميان كوفه و دمشق، فقط سه راه اصلى بوده است. البتّه هر كدام از اين راه ها، در بخشى از مسير، فرعى هاى متعدّد كوتاه و بلندى هم داشته اند كه طبيعى است.

مسير حركت كاروان اسيران كربلا، از كوفه به شام

راه سوم: راه كناره دجله
دجله، ديگر رود بزرگ عراق است و آن نيز مانند فرات، از تركيه سرچشمه مى گيرد؛ امّا از شام نمى گذرد و درگذشته، براى رفتن به شمال شرق عراق، از مسير كناره آن، استفاده مى كرده اند. اين راه، مسير اصلى ميان كوفه و دمشق، نبوده است و بايد پس از پيمودن مقدار كوتاهى از آن، كم كم به سمت غرب پيچيد و پس از طىّ مسير نه چندان كوتاهى، به راه كناره فرات پيوست و از آن طريق، وارد دمشق شد. اين مسير را مى توان سه ضلع از يك مستطيل دانست كه ضلع ديگر طولىِ آن را راه باديه و سه ضلع ياد شده آن را: مسافت پيموده شده از كوفه به سمت شمال، راه پيموده شده به سمت غرب، و راه پيموده شده به سمت جنوب ـ كه بازگشت به بخشى از مسير پيموده شده قبلى است ـ، تشكيل مى دهند. از اين رو، از همه راه هاى ديگر، طولانى تر است و طول آن، حدود 1545 كيلومتر است. اين راه را «راه سلطانى» ناميده اند.

چند نكته قابل توجّه

ما دليل روشن و گزارش تاريخى معتبر و كهنى براى اثبات عبور كاروان اسيران كربلا از يكى از اين سه راه، در دست نداريم و حديثى نيز از اهل بيت عليهم السلام در اين باره به ما نرسيده است. آنچه در دسترس ماست، برخى نشانه هاى جزئى و ناكافى اند كه به صورت پراكنده، در برخى كتاب ها آمده اند، و نيز قصّه پردازى ها و شرح حال هاى بى سند و نامعتبرى كه در كتاب هاى غير قابل استناد (مانند مقتل ساختگى منسوب به ابو مِخنَف)، آمده و سپس در كتاب هاى ديگر، تكرار شده اند. اينك، نشانه هاى جزئىِ پيش گفته را بررسى مى كنيم:

4. بر اساس آنچه گفته شد، تنها نكته اى كه مى تواند حركت كاروان اسيران از راه سلطانى و يا راه كناره فرات را بر راه باديه ترجيح دهد، دسترس داشتن به آب رودخانه است كه اين نيز با توجّه به كوچك بودن كاروان و امكان حمل آب با شتر، چندان وجه استوارى نيست. مؤيّد اين نكته، عدم ذكر جزئيّات سفر و نبودن گزارشى در باره رسيدن كاروان به شهرها و يا دست كم، يكى دو شهر مهمّ سرِ راه است، كه خود، نشان از پيمودن مسير بيابانى و يا حتّى بيراهه است.

نتيجه نهايى
به دليل نبودِ دلايل روشن و قابل اعتماد نمى توان اظهار نظر قطعى كرد؛ ولى با توجّه به نكاتى كه گذشت، عبور كاروان اسيران كربلا از مسير باديه احتمال بيشترى را به خود اختصاص مى دهد.

مسير حركت كاروان اسيران كربلا، از شام به مدينه
بر اساس نقشه ويژه دانش نامه امام حسين عليه السلام فاصله ميان دمشق تا مدينه، تقريبا 1229 كيلومتر است و با احتساب دمشق و مدينه، شامل 32 منزل بوده است.
كاروان اسيران، در بازگشت از شام، قطعا اين مسير را پيموده اند و چنانچه در ضمن حركت، به كربلا هم رفته باشند، مسيرِ بسيار طولانى ترى را سپرى كرده اند. حركت پُررنج خانواده امام عليه السلام و همراهان، از مدينه آغاز شد و به مدينه نيز ختم گرديد و حدّاقل مسيرى كه اين بزرگواران طى كرده اند (با فرض رفتن از كوفه به دمشق از كوتاه ترين مسير، يعنى راه باديه، و عدم احتساب رفتنِ مجدّد به كربلا)، حدود 4100 كيلومتر است، با اين محاسبه:
431 كيلومتر (از مدينه به مكّه) + 1447 كيلومتر (از مكّه به كربلا) + 70 كيلومتر (از كربلا به كوفه) + 923 كيلومتر (از كوفه به دمشق از راه باديه) + 1229 كيلومتر (از دمشق به مدينه) = 4100 كيلومتر.